Trong quá trình canh tác, việc chăm sóc, bón phân cho cây Cam -Quýt luôn đòi hỏi cần phải có am hiểu về đặc tính sinh trưởng qua từng thời kỳ để có các bước chuẩn bị và chăm sóc hợp lý nhất. Tuy nhiên, hiện nay việc bón phân cho cây Cam -Quýt của một số bà con nông dân chưa hợp lý, do đó sinh trưởng của cây Cam -Quýt không tốt, dẫn đến việc ra hoa đậu trái không đồng đều năng suất thấp. Trong đó, vì muốn tăng năng suất cho cây Cam -Quýt nên nhiều bà con đã bón nhiều phân hóa học gây ảnh hưởng đến độ màu mỡ của đất, cây Cam -Quýt vẫn sinh trưởng kém và thất thu về năng suất. Nguyên nhân là do bà con chỉ quan tâm phân đa lượng, thiếu bổ sung khoáng trung vi lượng và điều đó dễ dàng nhận thấy qua biểu hiện của lá:

 Bài viết sau đây chúng tôi soạn thảo và sưa tầm hy vọng sẽ giúp bà con hiểu rõ về vai trò và biểu hiện thiếu các chất chất dinh dưỡng Đạm-lân-Kali và các chất trung Vi lượng để hướng tới cho người trồng cam quýt đạt năng suất cao nhất

1. Nitơ (đạm) : là nguyên tố có ảnh hưởng lớn nhất trong sản xuất cây Cam-Quýt cây có múi cần nhiều nitơ hơn so với chất dinh dưỡng khác. Nitơ là một thành phần của chất diệp lục, kết hợp với chức năng quan trọng trong cây như tăng trưởng, phát triển bộ lá, hình thành hoa, đậu, phát  triển và chất lượng quả.  Đủ Nitơ cây sinh trưởng khỏe, sung sức, quả nhiều, phát triển cân đối. Thiếu nitơ mất màu xanh của lá cây, lá cây tái nhợt, nhỏ. Lá già rụng vào đầu mùa, rìa lá mỏng, cành cây bị chết. Cây tăng trưởng chậm, phát triển nhiều cành tược, tỷ lệ đậu quả thấp, quả nhỏ, giảm năng suất đáng kể. Khi thiếu nitơ nhẹ lá màu xanh vàng nhạt, nặng cành non chết khô, chồi ngắn, rụng quả non. Sự thiếu hụt nitơ tồi tệ hơn khi lượng phốt pho thấp. Thừa nitơ làm giảm chất lượng quả và rút ngắn thời gian cất trữ. Quả lớn nhanh và phồng, tăng thời gian quả xanh, quả chín chậm. Vỏ quả dày lên và thô, tép khô, tăng thời gian chuyển màu của dịch quả.  Dư thừa nitơ thúc đẩy sự tươi tốt của cây nhưng dễ mẫn cảm với điều kiện ngoại cảnh.

 biểu hiện thiếu nitơ trên lá cam (lá già)

bắt đầu thiếu Nito xuất hiện màu xanh nhạt, hơi tối bản lá rộng hơn bình thường và cứng lại. Tĩnh
mạch màu vàng, gân giữa và tĩnh mạch biến thành vàng, trong khi phần còn lại
của lá vẫn có màu xanh lục bình thường

2. Phốt pho (lân):

 - thực hiện nhiều chức năng quan trọng trong cây như quang hợp, hoạt động enzym, trong sự hình thành và vận chuyển đường. Quan trọng nhất là phát triển bộ rễ, hình thành hoa và phát triển và tăng chất lượng quả.

- Thiếu phốt pho : ít có các triệu chứng thiếu hụt được nhìn thấy trên lá, sự tăng trưởng, năng suất, chỉ khi thiếu hụtquá mức thì lá có màu xanh sạm và cây dễ bị đổ. Phốt pho thấp ảnh hưởng đến chất lượng quả, gây biến dạng quả và lõi rỗng và thô, vỏ dày. Quả mềm và khô nước, chua. Tuy nhiên, không ảnh hưởng đến tổng chất rắn hòa tan của dịch quả. Trong trường hợp sử dụng quá nhiều phân đạm thì hậu quả của việc thiếu hụt phốt pho lên chất lượng quả sẽ tồi tệ hơn. Do đó, việc cung cấp cân đối nitơ và phốt pho sẽ cho năng suất và chất lượng quả tốt.

Triệu chứng thiếu hụt: Phốt pho có xu hướng di chuyển từ mô cũ sang mô trẻ; do đó, các triệu chứng xuất hiện đầu tiên trên lá già, mất màu xanh đậm. Lá nhỏ và hẹp với sự đổi màu không màu. Một số lá sau đó có thể phát triển các vùng hoại tử và lá non cho thấy tốc độ tăng trưởng chậm. Quả là khá thô với vỏ dày và có hàm lượng nước ép thấp, Mặc dù hiếm khi quan sát thấy, tán lá có màu đồng.

Hình A: Thừa Đạm thiếu Phốt pho;  Hình B: bình thường Hình C: Thừa Đạm thiếu Phốt pho;

(thiếu phốt pho (lân) làm vỏ quả dày, sần sùi, ruột bị rỗng giữa, sần xùi xấu mã)

- Thừa phốt pho : Quá nhiều phốt pho không gây ra bất kỳ tổn thất nào về năng suất, chất lượng trái cây, nhưng có thể có tác động làm thiếu kẽm trong cây và giảm hiệu quả sản xuất.

(HÌNH -P thiếu phót pho (lân) vỏ quả cam dày, nhiều hạt)

3. Kali (K) : 

 - Kali có vai trò quan trọng trong sự hình thành và hoạt động của protein, chất béo, carbohydrate và chất diệp lục, duy trì sự cân bằng muối và nước trong tế bào. Giúp tăng chất lượng và khả năng đậu quả, hạn chế chồi non lúc ra hoa, khả năng hút nước và hô hấp của cây.

- Thiếu Kali : thể hiện khác nhau trong cây có múi, thường không dễ dàng để nhận ra, có thể bị nhầm lẫn với các nguyên nhân khác. Thiếu kali cây tăng trưởng chậm, lá nhỏ chuyển màu vàng hoặc đồng sau đó bị rụng. Cành cây suy yếu, và giảm tỷ lệ nở hoa. Lá vàng không đều, loang lổ, sự biến vàng bắt đầu từ gần nửa đỉnh của lá, sau đó trở nên sạm. Quả nhỏ, da mỏng và mịn, xu hướng chuyển màu sớm, và chia tách một cách dễ dàng. Thiếu kali:quả chua, chịu hạn kém.

( Hình lá Cam quýt bị thiếu kali)

Thiếu  Kali ít không ảnh hưởng đến năng suất, mặc dù quả có thể nhỏ hơn. Thiếu kali nghiêm trọng làm giảm năng suất do tăng tỷ lệ rụng hoa quả.

(Thiếu Kali làm vỏ mỏng Quả cam bị nứt)

(Thiếu Kali làm quả cam xì xì , méo mó biến dạng) 

(Thiếu Kali (-K) làm quả Cam nhỏ, mẫu mã quả xấu)

Dư thừa kali không ảnh hưởng đến chất lượng quả. Tuy nhiên, quá nhiều kali có thể làm tăng sự thiếu hụt magiê. Kali trao đổi  có sẵn ở trong đất. Đất cát có ít kali hơn so với đất thịt. Kali có nhiều nhất ở gần bề mặt đất. Hạn háncó thể làm giảm hấp thu kali từ đất bề mặt khô, dẫn đến thiếu hụt tạm thời.

4. Canxi (Ca): Giúp thân, cành cứng rắn tránh gãy đổ, tăng pH đất và diệt trùng, trái chắc bảo quản dài. Các triệu chứng của thiếu canxi hiếm thấy trong vườn cây Cam Quýt. Có nhiều nghiên cứu chỉ ra nhu cầu canxi củaCam Quýt gần như nhu cầu nitơ. Ở vùng đất chua biểu hiện thiếu canxi lá vàng, rụng sớm, cành non dễ bị khô. 

( Thiếu canxi nên trái Cam bị nhăn và vỏ mỏng và bị nứt, vỡ)

 5. Magiê (Mg)

 Chức năng: Magiê là một macronutrient thứ hấp thu như Mg + 2. Magiê là một thành phần trung tâm của phân tử chất diệp lục. Một số lượng lớn các enzyme tham gia vào chuyển phosphate . Đó là tham gia vào quang hợp, quá trình chuyển hóa carbohydrate, tổng hợp axit nucleic, liên quan đến sự di chuyển của carbohydrate từ lá đến các bộ phận trên, và kích thích sự vận chuyển và hấp thu Phốt pho (P) , ngoài việc có một activator của nhiều enzym.

 Giúp lá xanh tốt, gốc ghép dễ tróc. Thiếu hụt magiê thường gặp  trong đất chua. Thiếu maggiê thể hiện sự khác biệt ở đỉnh của các lá già, lá có màu vàng thau hình chữ V ngược. 

( Thiếu maggiê cây chanh cũng có màu vàng khác biệt trong lá già.Vàng bắt đầu gần cạnh và hướng tới đỉnh, để lại một hình tam giácmàu xanh lá cây tại các gốc lá.)

Ơ đất đá Vôi, có độ PH cao . Interveinal úa màu trắng do thiếu sắt  xuất hiện đầu tiên trên lá non. khi thiếu sắt bị nhẹ, gân lá hơi tối hơn màu xanh lá cây, các triệu chứng xuất hiện đầu tiên trên tán lá mới . Khi thiếu sắt nặng, khu interveinal ngày càng trở nên màu vàng với toàn bộ khu vực cuối cùng trở thành ngà màu với tán lá mới nổi, mà là nhỏ hơn. Trong một số trường hợp, lá vẫn hoàn toàn tẩy trắng. mong manh và rất mỏng, 

( Thiếu sắt trên lá Cam) nhận biết ở lá non

7.  Man gan (Mn)

 Thiếu Mn lá bị vàng từ cuống đến chóp. Thiếu mangan và sắt thường xảy ra ở đất chua và đất kiềm. Thiếu mangan gây ra một đốm lan tỏa màu xanh nhạt giữa các tĩnh mạch trong lá già và trẻ. Kích thước lá là bình thường. Một dải hẹp vẫn còn màu xanh lá cây trên mỗi bên của tĩnh mạch lớn. Các triệu chứng đáng chú ý ở phía nam của cây.
Mùa xuân cả lá non và trưởng thành có thể hiển thị các triệu chứng. Thiếu hụt nghiêm trọng kéo dài làm giảm thu hoạch và tăng trưởng. 

( THIẾU Mn trên lá Cam -Quýt- Chanh)

8. Kẽm (Zn)

 - Thiếu kẽm lá vàng gân xanh là một trong những gây tổn hại nhất và phổ biến rộng rãi các rối loạndinh dưỡng của cây có múi, lá nhỏ dần và dóng lá dầy, có khuynh hướng mọc thẳng đứng, thân, cành không phát triển,  cành non dễ chết, trái nhỏ, chất lượng kém. Thiếu kẽm thường xảy ra ở vùng đất chua ven biển. Phun hợp chất có kẽm (sunfat kẽm) qua lá vào giai đoạn lá gần trưởng thành, cây hấp thu tốt nhất. Thiếu hụt trầm trọng nhấttrong đất kiềm. Thiếu nặng cần phun bổ sung hai hoặc nhiều lần trong suốt mùa. Sử dụng kết hợp sulfat kẽm vàsulfat mangan  nếu cây cũng thiếu mangan. Ảnh hưởng đến phát triển cây có múi trên đất chua ven biển. Ngay cả trong giai đoạn đầu tiên, thiếu kẽm sẽ làm giảm năng suất, giảm cây sinh lực và làm cho trái nhỏ, chất lượng kém.Triệu chứng lá nhỏ, lá hẹp (ít lá) và màu trắng-vàng khu vực giữa các tĩnh mạch (đốm lá).

( Lá Cam-Quýt bị thiếu Kẽm)

9. Lưu huỳnh (S)

 Khi cây cam không nhận được đủ lượng  lưu huỳnh (S) , triệu chứng là một màu vàng ở lá già . Cây thiếu trong S thường trưởng thành muộn. Các triệu chứng này thường nhầm lẫn với triệu chứng thiếu đạm (N) trên cây có múi.

10. Đồng (Cu): Thiếu đồng vỏ trái có đốm nâu, nứt ở đít quả. Để bổ sung đồng cho cây có thể phun các thuốc trừ bệnh gốc đồng (Copper zine, Copper B…). Thiếu đồng, các lá thường có màu xanh đậm và nhỏ hơn so với bìnhthường.  Các triệu chứng đặc trưng nhất là màu nâu sẫm. Phun các chế phẩm chứa đồng được sử dụng cho các mục đích diệt nấm dễ dàng kiểm soát tình trạng thiếu đồng. Thiếu đồng bây giờ hiếm thấy kể từ khi việc sử dụngthuốc trừ nấm bệnh chứa đồng..

( Hình Quả cam bị thiếu Đồng (Cu))

11.  Boron (Bo) : 

Triệu chứng quả phát triển một màu xám, sau đó chuyển sang màu nâu. Một số hạt giống phát triển không hoàn hảo, bị teo lại, màu nâu. Quả bị thương bởi các gai của họ cam quýt thường chẩn đoán sai là do thiếu bo. Qả cam quýt bị loét nở gióng như bị bệnh, vỏ quả dày, quả bi éo mó biến dạng.

( Hiện tượng lá Cam-Quýt bị thiếu Boron (Bo) )

( Biểu hiện Quả cam bị thiếu boron (Bo))

( Biểu hiện lá cam bị thừa boron (Bo))

12. Molypden (Mo)

 Hiện tượng thiếu molypden trong cam quýt là hiếm gặp . Nó có thể xảy ra trong điều kiện đất trồng Cam-Quýt chua. Các triệu chứng đặc trưng nhất là  lá xuất hiện các đốm vàng lớn trên lá. ban đầu nó nhỏ ở gần giưa gân lá sau đó lớn lên ở phần 2 bên rìa lá.

II. Nhận biết các dấu hiệu Cam-Quýt Bị Ngộ độc do thừa vi lượng và các chất độc khác

1. Nhiễm độc do Muối (Nacl)
Cây cam -Quýt nói riêng và cây có múi nói chung rất nhạy cảm với muối (natri clorua), nồng độ muối cao có  trong đất hoặc trong nước gây nhiễm độc cho cây, việc thừa muối (natri clorua gây ra hiện tượng bỏng lá và vàng lá, triệu chứng bắt đầu từ phần chóp lá. phát hiện rễ nhất là ở các lá già.

( Biểu hiện lá cam bị cháy từ chóp đầu lá rồi lan dần vào thân lá làm chết các mô của lá, làm cho lá có màu vàng úa dọc theo lề và giữa tĩnh mạch của lá do nồng độ muối cao )

- Nhiều triệu chứng nhiễm độc do Muối (Nacl) gây ra cũng tương tự như các triệu chứng stress cho cây như hạn hán, làm giảm khả năng phát triển của rễ, ảnh hưởng đến sự ra hoa, hoa kích thước lá nhỏ hơn, thụ phấn kém do ion clo gây hoại tử các mô trên lá 

2.  Nhiễm độc do thừa Man gan (Mn)

Triệu chứng nhiễm độc mangan thỉnh thoảng tìm thấy trong cam quýt được trồng trên đất có độ thấp thường <pH 5.0
Đất có thể tự nhiên có tính axit cao do đất bị nhiễm độc do bón quá nhiều phân hóa học trong thời gian dài đặc biệt là ammonium sulfate. triệu chứng lá phần xung quanh có màu Vàn, đặc biệt là ở những lá già, . Màu vàng thể hiện rất sáng
hoặc các màu đốm nâu đốm nâu đậm có đường kính từ 3-5 mm , nằm rải rác trên lá.

Nhiễm độc do thừa Man gan (Mn)

3. Nhiễm độc do thừa Boron (Bo)

Khi sử dụng vi lượng boron (Bo) dạng  có nguồn gốc hóa học (nguồn gốc dạng borix hoặc Borax, khi dùng quá liều sẽ gây ra hiện tượng ngộ độc cho cam quýt hậu quả là lam cho cam quýt bị rụng hoa, rụng trái, làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây cam.

Triệu chứng nhiễm độc Boron (Bo) trên lá cam quýt trong giai đoạn đầuthường được biểu hiện hiện ở chóp lá có màu vànghoặc những vết lốm đốm. Trong trường hợp nặng,   sau đó vết đốm kéo dài xuống 2 bên thân lá.

 ( Lá cam Nhiễm độc do thừa Boron (Bo) )

4.  Nhễm độc do Biuret
Biuret là một tạp chất có trong phân bón urê có nguồn gốc hóa học, đặc biệt khi sử dụng các loai phân bón hóa học này để phun lên lá. triệu chứng lá bị mất màu đột ngột, lá có màu vàng-xanh rất rõ, xuất hiện đầu tiên tại chóp lá và lan rộng trên toàn bộ diện tích bề mặt lá, chỉ có gân chính và  tĩnh mạch lá vẫn xanh.

( Theo nghiên cứu của Trung tâm nông nghiệp Haifa ISRAEL)